De justitiële moord op Margaretha Zelle (aka Mata Hari)

boek mata hariIk had het boek al eens in Duitsland gekocht, toen het daar uit het Frans net in het Duits verschenen was. ‘Mata Hari, Ihre Wahre Geschichte’. Maar sinds ik door de stadsbrand vorig jaar ontdekt had, dat bij die brand ook het geboortehuis van Mata Hari was verwoest, had ik het boek uit de kast gepakt en het in één adem uitgelezen. Want de schrijver van haar biografie heeft een rekening te vereffenen; niet met Mata Hari, maar met zijn overgrootvader. Want zo begint Phillippe Collas:

‘Pierre Bouchardon, mijn overgrootvader heeft het oordeel over Mata Hari gesproken of veel meer het strafrechtelijk vooronderzoek geleid. Een allesbepalend vooronderzoek omdat allen het  op één punt met elkaar eens zijn: hij dreef haar de dood in, terwijl Mata Hari gedurende de onverbiddelijke verhoren haar laatste, beslissende spel verloor. Zij smeekte hem, bad hem  – hij was de ikonenschender, de boze genius, die de leugens en geruchten de wereld in hielp, hij was de hogepriester, die de legenden liet ontstaan, die zich om de vrouw, die in de vale ochtendschemering van de 15de oktober op de executieplaats van Vincennes gefusilleerd werd, heen weven.”

Al heel erg jong was Collas op Mata Hari gestoten. Bij een verhuizing had hij zorgvuldig bewaard gebleven brieven en foto’s gevonden: waaronder een portret van een dame in zwart met betekenisvolle blik, een blad papier met daarop een groot, markant handschrift, een oude Ordner met vergeelde documenten en een aantal twijfelachtige verkneukelde relikwieën. Van zijn grootmoeder had hij voor het eerst over Mata Hari gehoord, toen zijn hem vertelde hoe zij in 1917 plotseling naast haar kwam te zitten. Van zijn oudoom hoorde hij details over de rechter, die Mata Hari had veroordeeld, en uit de ongepubliceerde familiedocumenten en geheime akten, die sinds 1917 gesloten zijn – en pas in 2017 geopend zullen worden! –  kwam een heel ander beeld te voorschijn dan wat er bij de schrijver thuis aan tafel over Mata Hari verteld werd.

Weliswaar is Mata Hari vanuit juridisch standpunt schuldig bevonden,maar vanuit moreel opzicht bekeken is zij onschuldig. Dat was haar tragedie, de noodlottige tegenstrijdigheid. Wie deze tegenstrijdigheid niet wil accepteren,

zo oordeelt de achterkleinzoon over zijn overgrootvader,

kan de gebeurtenissen alleen maar vertekend weergeven; die zal nooit het wezen van deze vrouw begrijpen.(pg. 14)

Want, zo schrijft Collas, Margaretha Zelle was één van de eerste geëmancipeerde vrouwen. ‘Rond 1900 was de positie van de vrouw ronduit belabberd; was zij arbeidster of boerin, dan werd zij tweemaal uitgebuit, hoorde ze tot de burgers, dan was ze ertoe veroordeeld om huisvrouw te zijn en kinderen te krijgen, Zij (de vrouw) had geen rechten en gold in juridisch opzicht als zakelijk onbekwaam – feitelijk en civielrechtelijk. Zonder burgerrechten (vrouwen hadden geen kiesrecht) en eigen vermogen (als ze getrouwd waren, viel haar vermogen haar echtgenoot toe) hadden vrouwen alleen maar het recht om te existeren. Op een handjevol kunstenaressen en intellectuelen na waren vrouwen in die tijd nog het beste af als weduwe.’ In die situatie moest Margaretha Zelle haar weg vinden, nadat zij in 1899 uit een mislukt huwelijk uit Nederlands-Indië naar Nederland was teruggevlucht. En als dan haar ex-echtgenoot de omgangsregeling met hun viereneenhalfjarige dochter misbruikt om haar naar Indië te ontvoeren, besluit Margaretha om moederziel alleen naar het bruisende centrum van de wereld te reizen, naar Parijs. En hoewel ze als gescheiden vrouw totaal berooid is, komt zij op het geniale idee om zichzelf voor te doen als Indische bajadère en daarmee tegemoet te komen aan de Parijse zucht naar extravagantie en hang naar oosterse geheimzinnigheid. mata-hari-1907Zo verovert Margaretha Zelle als Mata Hari Parijs bij toverslag en is ze na haar eerste voorstelling niet meer van de voorpagina’s weg te branden.  En als schepper van haar eigen legende is ze de eerste echte ster van de 20ste eeuw, celebrity en later het rolmodel voor de talloze vrouwen, die in haar voetsporen via film,televisie, clip en youtube de wereld zullen veroveren.

 

 

In de epiloog steekt Collas zijn bewondering voor Mata Hari en zijn afschuw over zijn overgrootvader niet onder stoelen en banken:

10006b_lg‘Mata Hari was een heldin, een ongebonden, vrijmoedige vrouw; de eerste vrouw van de 20ste eeuw, die door mannen met een 19de eeuwse mentaliteit vermoord werd.(pg. 436) De ware reden voor de aanklacht tegen Mata Hari was dat zij zich niet aan de zeden van haar tijd hield. Haar losse levenswandel en het negeren van achterhaalde patriarchale waarden waren voldoende bewijs om aan te tonen dat ze een spion was. Voor haar aanklagers (Bouchardon, Mornet) hoorde Mata Hari tot het kamp van de moreel verdorvenen, tot de anders aangelegden, joden, Entarteten, vreemdelingen van diverse pluimage, die Frankrijk in het verderf stortten. (pg. 334)

Terwijl de Fransen aan het front voor het vaderland vielen, was Mata Hari niets anders dan een hoer, en nog een buitenlandse ook, die haar zorgeloos leventje niet wilde opgeven. En al kon  Mata Hari nog zo zeggen dat ze onschuldig was, ze werd domweg niet geloofd. Welk gewicht had de bewering van een hoer tegenover die van een eerbaar mens? Pierre Bouchardon was niet de eerste, maar zeker ook niet de laatste , die deze Maria Magdalena, met wie niemand medelijden had, aanklaagde.  (pg. 335)

In de privé-aantekeningen van zijn overgrootvader leest Collas hoe bevooroordeeld hij tegenover Mata Hari was: in zijn ogen was Mata Hari een gevaarlijke vrouw, die enkel voor het plezier en zinnelijk genot leefde en tegelijk een bedriegelijke vrouw, die in een beruchte milieu’s verkeerde en tot alles bereid was om haar doel te bereiken. (pg. 336). En daarom al bij voorbaat schuldig.

 En hoewel Mata Hari tot aan het allerlaatst nog voor het vuurpeloton volhield dat ze onschuldig was, kende men voor haar geen genade. Op de vroege ochtend van 15 oktober 1917 maakten drie schoten een eind aan haar leven.

Mata Hari's executie

Mata Hari’s executie

 

 

 

 

 

 

ëMaar, schrijft Collas, het dromerige meisje uit Leeuwarden, de gehoonde vrouw, de betoverende dame, de ster van de salons en de variététheaters is in de hele wereld tot een icoon, een idool geworden; ze is één van de drie, vier beroemdste vrouwen van de 20ste eeuw.’’ (pg. 437)

Bij het lezen van de zeer gedetailleerde biografie van Collas over (die naast geheime aktes ook toegang had tot de memories van zijn overgrootvader) kreeg ik gaandeweg steeds meer begrip voor Gretha Zelle, bewondering voor haar talent – wat dat ook maar mag zijn geweest – en ook een diep medelijden met een vrouw, die door iedereen in de steek werd gelaten. En vaker dan een keer moest ik denken aan het lied van Elton John: Candle In The Wind, dat zijn tekstschrijver Bernie Taupin in 1973 voor Marilyn Monroe had geschreven en in 1997 voor Lady Diana nog eens had bewerkt. ‘Your candle burned out long ago your legend ever did.’ Maar omdat ik vind dat Mata Hari als allereerste vrouwelijke celebrity een eigen versie verdiend heeft heb ik er dit van gemaakt:

 

 

1.Farwol frou Zelle,
ek al haw ik jo nea kennen leard
Jo wienen in frou fan alluere; in stjer yn de salons fan Parys.
As in wiere bajadêre, neilen jo elk oan de stoel
en hold elk de siken yn oan’t de leste sluier foel

En it liket my: jo libbenswei
wie fan in flinter op in blom
dy’t gjin plak hat om te skûljen, as de rein opkomt;
En ik hie jo graach ris moete, hûndert jier werom:
jo wjukken waarden brutsen, mar jo leginde krige se werom

2. Oarloch is wreed en de wreedste fan allegear
hie gjin inkeld pardon foar in frou allinne yn in mannewrâld
wat wisten sy fan leafde; it waard útlein as lânferrie,
sa skreaunen alle kranten, doe’t Mata Hari fusillearre wie.

Mar it liket my: jo libbenswei
wie fan in flinter op in blom
dy’t gjin plak hat om te skûljen, as de rein opkomt.
En ik hie jo graach ris moete, hûndert jier werom:
jo wjukken waarden brutsen, mar jo leginde krige se werom

Farwol frou Zelle, ek al haw ik jo nea kennen leard;
jo brieven yn ‘t museum fertell` fan iensumens en sear.
Farwol frou Zelle, fan in man, dy’t troch jo biografy
jo net sjocht as in sexidoal, net inkeld as Mata Hari.

Want it liket my: jo libbenswei
wie fan in flinter op in blom
dy’t gjin plak hat om te skûljen, as de rein opkomt.
En ik hie jo graach ris moete, hûndert jier werom:
jo wjukken waarden brutsen, mar jo leginde krige se werom.

Ik hoop het ooit eens te mogen zingen. Over drie jaar, als de franse justitie Gretha Zelle na 100 jaar eindelijk zal hebben gerehabilliteerd. Maar nu al zal ik op 15 oktober bloemen neerleggen bij het monument hier om de hoek.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*